Endonezya’da Tuhaf Bir Ölüm Geleneği: Ma’nane Ritüeli
Böyle bir ölüm geleneği duydunuz mu, okudunuz mu? bilemiyorum. İlk okuduğumda ve ilgili fotoğrafları gördüğümde bana çok tuhaf ve şaşırtıcı gelmişti. Bunun üzerine bu konuyu biraz daha araştırdım. Öğrendiklerimi fazla ayrıntılara girmeden sizinle paylaşmayı arzu ettim.
Endonezya’daki Lembang Paton Köyü halkı en garip ölüm geleneklerinden birini yapmakta: Ma’nane törenleri
Lembang Paton Köyü halkı her üç yılda bir, ölmüş akrabalarının mumyalanmış bedenlerinin konmuş olduğu tabutları sakladıkları yerlerden çıkarıyorlar. Sonra da tabuttan cesedi çıkarıp iyice temizliyorlar, ilaçlıyor, güzel kokular sürüyorlar, yeni giysiler giydiriyorlar ve onlarla sohbet ederek birlikte vakit geçiriyorlar. 900 yıldan fazla bir süredir devam eden bu geleneğin arkasındaki temel anlayış ruhların ölümsüz oluşu ve ölümün manevi veya ruhsal uzun yaşamın sadece yeni bir adım olmasıdır.
‘Ma’nane Ölüm Geleneği ‘nde Belirleyici Unsur: Ekonomik Durum/Para
Bu nedenle, geride kalan aile üyeleri cenaze, mumyalama, tabuta koyma ve tabutun saklanması ve daha sonra da Ma’nene ritüelleri çerçevesinde ki birçok görevi yerine getirmesi gerekmektedir. Katılan herkesin ağırlanması yedirilip içirilmesi, ölen kişinin temizlenip giysilerinin yenilenmesi, tabutların onarılması ya da değiştirilmesi, vb. gibi işlemlerin yapılabilmesi için güçlü-yeterli bir bütçeye sahip olmak gerekiyor. Yani “Rambu Solo” adlı bir Torajan cenaze töreni hiç de ucuza yapılmıyor.
Dolayısıyla aile üyeleri hiçbir masraftan kaçınmadığı cömert davrandığı ve her yönüyle eksiksiz törenler düzenledikleri için ortaya çıkan ilginç görüntüler dünyanın dört bir yanından turistleri oraya çekmektedir. Bir kız çocuğunun ölen küçük kız kardeşinin mumyası ile oyuncak bebek gibi oynamasına izin verilmesi; bir başkasının 40 yıl önce ölmüş yeğeniyle sigara içiyor olması; ölüye daha modern kıyafetler giydirilmiş ve takma diş takılmış olması; ataları ile ilk defa karşılaşan gençlerin onlarla fotoğraf çektirmeleri turistlerin oldukça ilgisini çekmektedir.
Gereken para bulunamayınca ne oluyor?
Çoğu zaman aileler bu bütçeyi oluşturana kadar dolayısıyla gerektiği gibi bir tören düzenleyecekleri zamana kadar ölüyü evde tutmayı tercih ederler. Bu bekleme süresini belirleyen en önemli konu paradır. Bazen de “annem birden ölmüştü ve ben onu bırakmaya hazır değildim” diyen bir kabile üyesinin durumunda olduğu gibi duygusal olarak hazır olamama da bir etkendir.
Bu paranın denkleştirilmesi bazen haftalar bazen de aylar alabilir. İşte bu bekleme süresinde aile, ölen kişiyi özel kimyasallarla mumyaladıktan sonra özel bir odaya yerleştirir ve sanki ölü değil de hastaymış gibi davranırlar, yanına yemek koyarlar onunla sohbet ederler. Hatta, evde yaşayan çocuklar ses yaparsa, ‘büyükanne uyuyor, sessiz olun’ derler.
Ne zaman yeterli para biriktirilirse o zaman aile cenaze törenine kaldığı yerden devam eder. Tören sanki bir düğün töreni gibi müzik, dans ve ziyafetleri içerir. Son olarak yakınların isteğine göre tabut ya evin yakınına gömülür ya da mağaraya ya da bir kayalığa koyulup sergilenir. Bazen de gerçek cesetlerin yerine kullanılan kuklalar kayaların içerisindeki tabutlarla beraber öleni temsil eder.
Bu arada ölüm geleneğinin 900 yıldır aynı şekilde kutlandığını söylemek tabii ki mümkün değildir. Bugünlerde yapılan törenler Hristiyan ögeleri de içermektedir. Örneğin törene katılanların bir kısmı İncil’den parçalar okuyor ya da Hristiyan inancı çerçevesinde Tanrı’ya dua ediyorlar. Bunun sebebi olarak 16. Yüzyıldan itibaren Hristiyan misyonerlerin adaya gelmeleri gösterilmektedir.
Bu gelenekle özellikle cesedin yerinden çıkarılıp kutlamalar eşliğinde çeşitli ritüellerin yapılmasıyla Madagaskar’ın Ölülerle Dans Ritüeli: Famadihana ile benzerlik gösterir. Ayrıca kederden uzak ve eğlenceli olması yönüyle Ölüm Temalı Bir Animasyon Filmi olan “Coco”da geçen Meksika’nın ‘Dia de los Muertos‘ Geleneğine de benzerlik göstermektedir.